“BAĞIMLILIĞA DEĞİL, HAYATA SARIL”
Bağımlılık; kişinin kullandığı tütün, alkol uyuşturucu gibi bağımlılık yapıcı bir madde ya da yaptığı bir davranış üzerinde kontrolünü kaybetmesidir. Kontrolsüzce kullanılan her madde ya da gerçekleştirilen her davranış bağımlılık oluşturma riski taşımaktadır. Bununla birlikte tütün ürünleri, alkol ve uyuşturucu maddelerin kimyasal yapıları zaten bağımlılık yapmaya yöneliktir. Bu tür maddelerin, güvenli kullanımı, kontrollü kullanımı ya da bağımlılık oluşturmadan kullanımı söz konusu değildir.
Bağımlılık, iyileşme ve nükslerle (tekrar kullanmaya başlama) seyreden kronik bir beyin hastalığı olarak da tanımlanmaktadır. Bu tanım bağımlılığın; diyabet, kalp hastalıkları, astım, şizofreni gibi ilaç tedavileri ve koruyucu önlemler ile durdurulabilen ancak tamamen ortadan kaldırılamayan hastalıklar arasında olduğunu ifade etmektedir. Bağımlılık bir süreçtir. Kişi bağımlı oluncaya kadar süreç içinde önce, tütün, alkol veya uyuşturucu maddeyi dener, daha sonra bunları daha sık, düzenli ve tehlikeli bir şekilde kullanmaya başlar. Bunların sonucunda da bağımlılık gelişir.
Kişi, bağımlılık yapıcı maddeyi denediğinde ve devamındaki süreçte, bağımlılık yapıcı madde kullanımını denetleyebileceğini, istediği zaman bırakabileceğini düşünür. Ancak bağımlılığın doğası gereği bu mümkün değildir, bir süre sonra kullanım kontrolden çıkarak kişi, tasarladığı ve tahmin ettiğinden daha fazla miktarda bağımlılık yapıcı madde kullanmaya başlar.
Bağımlılık sürecine etki eden pek çok faktör vardır, ancak bağımlılık yapıcı madde kullanan herkes için bağımlılık riski çok yüksektir. Kişinin genetik yapısı, cinsiyeti, var olan ruhsal hastalıkları, dürtüsellik ve yenilik arama gibi kişilik özellikleri, yaşadığı çevre, kaotik ev ortamı, ailede ebeveynlerin bağımlılık yapıcı madde kullanımının olması, uygun ebeveyn denetiminin eksikliği, çocukluk çağında olumsuz yaşantılar vb. pek çok faktör bağımlılık gelişimini etkiler.
Dünyada olduğu gibi ülkemizde de en yaygın kullanılan bağımlılık yapıcı madde olan tütün ürünleri, önlenebilir hastalık ve ölüm sebepleri arasında ilk sırada yer almaktadır. Tütün ürünü kullanımı, kullanan kişiye verdiği sağlık zararlarının yanı sıra diğer bağımlılık yapıcı maddelerin kullanımına başlama açısından da büyük bir risk oluşturmakta hatta basamak olarak kullanılmaktadır. Tüm bağımlıklar birbiri ile bağlantılıdır. Teknoloji bağımlılığı aile içindeki iletişimi azaltmakta, azalan aile içi iletişim; özellikle gençleri tütün ürünü, alkol ve uyuşturucu madde kullanımına ilişkin risklere karşı açık hale getirmektedir.
Bağımlılıkla mücadele çalışmalarının temelini önleme çalışmaları oluşturmaktadır. Bağımlılık, oluştuktan sonra uzun süre tedavi gerektirir ve tedavi maliyeti yüksektir. Ortaya çıkan bedensel duyarlılıklar kalıcı olup ancak tedavi ile kontrol altında tutulabilmektedir. Başlangıcından tedavisine kadarki süreçte bireyin kendisine, ailesine ve topluma yansıyan olumsuz yanları büyüktür. Tüm bu sebeplerle; “Bağımlılığa Değil, Hayata Sarıl”sloganı ile toplumdaki tüm bireyin tütün, alkol, uyuşturucu madde kullanımından kaçınması, kullananların bırakmak için danışmanlık ve tedavi merkezlerimize müracaat etmeye yönelik adım atması hedeflenmiştir.
Tütün ürünü kullanan bireyler bırakmaları teşvik edilmekte ve bırakmak isteyenlere ALO 171 Sigara Bırakma Danışma Hattı ve sigara bırakma poliklinikleri aracılığıyla hizmet sunulmaktadır.
Tütün ürünü kullanan kişileri; yapılan motivasyonel görüşmelerle bırakma girişiminde bulunmak için teşvik etmek, bırakmaya karar alanlara nasıl bırakacakları konusunda rehberlik etmek, bırakma sürecinde ortaya çıkan nikotin yoksunluk belirtilerinin azaltılmasına yönelik davranış değişiklikleri hakkında danışmanlık sunmak, tütün bağımlılığı tedavisi hizmeti sunan sağlık profesyonelleri ve birimleri hakkında bilgi vermek, ve başvuranların, tütün bağımlılığı hizmeti sunan sağlık kuruluşlarından randevularının alınması amacıyla ALO 171 Sigara Bırakma Danışma Hattı tarafından 7 gün 24 saat kesintisiz hizmet sunulmaktadır. ALO 171 Sigara Bırakma Danışma Hattı tarafından yapılan görüşme doğrultusunda sigara bırakma planı yapılan danışanlar, bir yıl boyunca periyodik olarak geri aranmaktadır. Bu aramalarla kişilerin sigara bırakma durumları takip edilerek zorlandıkları hususlara ilişkin çözüm önerileri sunulmakta ve destek sağlanmaktadır. Bu kapsamda 2022 yılı boyunca takibi yapılan kişilerin %39’unun Danışma Hattı desteği ile sigarayı bıraktığı tespit edilmiştir.
ALO 171 Sigara Bırakma Danışma Hattında sunulan hizmetten memnuniyeti değerlendirmek amacıyla, yapılan memnuniyet anketinde, 2022 yılında danışma hattından hizmet alanların %98’inin, danışma hattından aldıkları hizmetten memnun kaldıkları tespit edilmiştir.
Ülke genelinde 467 bırakma polikliniğinde, konuya özel eğitim almış hekimlerimiz tarafından sigara bırakma hizmeti sunulmaktadır. Sigara bırakma polikliniklerinde, hekimlerimiz tarafından uygun görülen hastalara, sigara bırakma tedavisinde kullanılan ancak ülkemizde geri ödeme kapsamında olmayan ilaçlara erişim de sağlanmaktadır.
ALO 191 Uyuşturucu ile Mücadele Danışma ve Destek Hattı, uyuşturucu ve alkol kullanımı ile ilgili danışma ve destek hizmetlerinin doğrudan verildiği, arayan kişinin ihtiyaçları doğrultusunda yönlendirmelerin yapıldığı, 7/24 esasına göre hizmet veren bir çözüm merkezi olarak görev yapmaktadır. Danışma hattında, kendisi ya da yakını için arayan kişilerin isim, T.C. kimlik numarası gibi hiçbir bilgisi alınmadan ve hattımızla paylaştığı bilgiler hiçbir şekilde üçüncü şahıslarla ya da kurumlarla paylaşılmadan veri güvenliğini korunarak hizmet sunulmaktadır. Yalnızca tedavi kurumlarından randevu alınması veya diğer başka resmi işlemler için kendisinin talepte bulunması halinde ve kendi rızasıyla bilgilerini vermek isterse kimlik bilgileri alınmaktadır.
ALO 191 Uyuşturucu ile Mücadele Danışma ve Destek Hattında sunulan hizmetten memnuniyeti değerlendirmek amacıyla, yapılan memnuniyet anketinde, 2022 yılında danışma hattından hizmet alanların %96.5’inin, danışma hattından aldıkları hizmetten memnun kaldıkları tespit edilmiştir.
Vatandaşımızın sağlık hizmetleri ile ilk temas noktası olan birinci basamak sağlık hizmetlerinde bağımlılığa yönelik erken tanı ve danışmanlık hizmetleri büyük öneme sahiptir. Aile hekimlerimize ve birinci basamak sağlık hizmetlerinde çalışan personelimize, konuya yönelik düzenli eğitimler verilmektedir. 81 ilimizde aile sağlığı merkezleri, sağlıklı hayat merkezleri, bağımlılık danışma merkezleri aracılığıyla bağımlı birey ve yakınlarına yönelik yüz yüze danışmanlık, tedaviye yönlendirme, tedavi sonrası izlem çalışmaları yürütülmektedir.
Sağlıklı hayat merkezlerine alkol ve uyuşturucu bağımlılığına yönelik danışmanlık ve destek almak amacıyla müracaat eden danışanlardan, zorunlu tedavi ihtiyacı, iş ve meslek edinme programlarına yerleştirme, sosyal yardım, barınma, eğitim hayatına dönme gibi diğer kurumların desteği ile çözüm sağlanabilecek sorunlara yönelik aylık vaka değerlendirme toplantıları yapılmaktadır. Bu toplantılar ile danışmanlık merkezlerinden hizmet alanların, diğer kurumlardan destek taleplerine yönelik bireyin ihtiyacına özel, bireysel çözümler sağlanmaktadır.
Bağımlılık yapıcı maddelerden korumanın en güvenli yolu, hiç denememek, hiç başlamamaktır, “Bağımlılığa Değil, Hayata Sarıl”.
Bağımlılığa Değil, Hayata Sarıl.
Ülkemizde her yıl 3-9 Eylül tarihleri arasında Halk Sağlığı Haftası kutlanmaktadır. Bu haftanın amacı halk sağlığının ve koruyucu sağlık hizmetlerinin önemini vurgulamak ve yürütülen çalışmaları daha görünür kılmaktır.
Bağımlılık; kişinin kullandığı bir madde, alkol, nesne veya yaptığı bir davranış (eylem) üzerinde kontrolünü kaybetmesidir. Kontrolsüzce kullanılan her madde ya da gerçekleştirilen her davranış bağımlılık oluşturma riski taşır. Kişiler hayatta birçok şeye karşı bağımlı olabilir. Örnek: madde, alkol, sigara, kumar, teknoloji, herhangi bir eşya veya davranış (Ögel, 2018; Yeşilay Yayınları, 2018).
Bağımlılığa neden olan faktörler incelendiğinde bağımlılığın nedeni olarak tek bir etkenden söz etmek güçtür. Bağımlılık için birçok etken söz konusu olabilir. Psikolojik ve biyolojik etkenler bağımlılık sürecini etkilemektedir. Kişi ilk olarak merak ve korku duygusu ile kullanımı denemek isteyebilir. Merakla birlikte bir kereden bir şey olmaz düşüncesi ile kullanım gerçekleşir. Bağımlılık beyinde dopamin adlı nörotransmiteri etkilemektedir. Dopamin; düşünce, his, motivasyon, hareket, dikkat ve karar verme gibi birçok temel fonksiyonel süreçte yer alır. Kullanılan maddeye bağlı olarak kullanım sıklığı, kullanım süresi, kullanılan madde türüne göre değişiklik gösterse de dopamin hormonunun kullanım sürecine bağlı olarak zarar görmesi sonucu beyin doğru şekilde çalışamamaya başlar ve bağımlılık ortaya çıkar. Bundan dolayı bağımlılığı bir beyin hastalığı olarak ele alabiliriz.
İlimizde bağımlılıkla mücadele çalışmaları kapsamında Sağlıklı Hayat Merkezleri ve Yeşilay Danışmanlık Merkezlerinde vatandaşlarımıza danışmanlık hizmeti verilmekte, gerekli görüldüğü takdirde tedavi için hastanelerin Ruh Sağlığı ve Hastalıkları polikliniklerine yönlendirme yapılmaktadır. Bunun yanı sıra Çorlu Devlet Hastanesine bağlı AMATEM Servisinde uyuşturucu ve alkol bağımlılığına yönelik arındırma tedavileri yürütülmekte, buradaki tedaviyi başarı ile tamamlayan hastalar BAHAR (Bağımlı Hastalar İçin Rehabilitasyon) Merkezine yönlendirilmektedir. Ek olarak tütün ürünlerini kullanmayı bırakmak isteyen vatandaşlarımız ALO 171 Sigara Bırakma Danışma Hattı aracılığı ile en yakın Sigara Bırakma Polikliniğine yönlendirilmekte, hekim muayenesinin ardından ilaçlı ya da ilaçsız bir şekilde tütün ürünlerini hayatlarından çıkarmaktadırlar.
Danışmanlık ve tedavi hizmetlerinin yanında ilimizde 2023 yılı içerisinde Valimiz başkanlığında İl Müdürlerinin katılımı ile 2 BMİKK toplantısı yapıldı. 9 Şubat Sigarayı Bırakma Günü ve 31 Mayıs Dünya Tütünsüz Günü kapsamında farklı noktalarda etkinlikler düzenlendi, farkındalığı artırmaya yönelik çalışmalar yapıldı. İlimizdeki 10 kamu kurumunda “Sigaranın Zararları ve Bırakma Yolları” konulu seminerler verildi. İl düzeyinde yapılması planlanan saha araştırmaları için komisyon oluşturuldu, komisyonun ilk toplantısı yapıldı. İlimizde 1683 kişi AMATEM Servisinde arındırma tedavisi gördü, 725 kişi ise Sigara Bırakma Polikliniklerine başvuru yaptı.
Tekirdağ İl Sağlık Müdürlüğü